Lamas . Zas polo miúdo

Lamas

Santa María de Lamas (+ info ampliada) Actualiz. 12/6/2018

SUMARIO

Relevo
Hidrografía
Xeoloxía
Demografía
Toponimia: a orixe dos nomes dos lugares de Lamas
A igrexa parroquial de Santa María de Lamas: arquitectura, retablos e imaxes
O cruceiro do adro de Lamas
Pedra Moura de Pedra Vixía, un dolmen en estado lamentable
A parroquia de Lamas nos textos históricos (1592, 1607, 1753, 1847, 1928)
Os Lamas, unha poderosa familia fidalga orixinaria desta parroquia
Personaxes
Lamas na literatura galega
Festas parroquiais
Inventario dos bens do patrimonio de Lamas (PXOM)
Bibliografía básica

POBOACIÓN (01/01/2017)

Andragalla (A) 83
Vermello 30
Braña (A) 80
Cotón do Muíño (O) 2
Gomarís 26
Lamas 24
Penedo 15
Pereiras (As) 33
Vilachán 23

Forma parte do grupo de parroquias situadas na zona noroccidental do concello de Zas, configuradas en torno ó val medio do río do Porto ou Grande. A súa xeografía é a típica da zona central da Terra de Soneira: unha superficie moi chá regada polas augas -mainas- do río de Zas ou de Lamas (dirección sur-norte), xa no seu tramo final.

Toca en tramos máis o menos longos con 7 parroquias do concello de Zas (Baio e O Allo, polo N; San Cremenzo e Carreira, polo E; Mira, nun só punto: a Pedra dos Cregos, polo SE; Zas, polo S e SO e Vilar, polo S e SE) e unha do concello de Vimianzo: Bamiro (polo O).

Ten unha superficie duns 7,1 km² moi similar a outras parroquias do concello coma O Allo, Brandomil, Brandoñas ou Santa Sía (todas elas roldan os 7 km²).

Estivo unida a Baio ata o ano 1793, sendo Lamas a parroquia matriz. No Antigo Réxime formaba parte da xurisdición de Vimianzo, do señorío do conde de Altamira.

No seu relevo hai que destacar o chan que é. Presenta formas totalmente achanzadas, agás nos lindes, onde hai pequenos outeiros que a separan das parroquias de Vilar e Bamiro, polo O, e San Cremenzo, polo E. En ambos os dous casos trátase de elevacións de moi escasa entidade, un pouco máis elevadas estas últimas, pero que apenas se erguen uns cantos metros máis que a parte central da parroquia. Case a totalidade do seu territorio está formado por un val de fondo moi plano onde son imperceptibles os desniveis.

O seu principal curso de auga é o río de Zas ou de Lamas –que nace na parroquia San Martiño de Meanos- e será unha das achegas máis importantes que terá o río do Porto. É o seu afluente máis longo (16,4 km). Trátase dun río eminentemente de chaira, con tan só uns pequenos desniveis na zona de Pedra Vixía antes de xuntarse co principal, xa en terras baiesas. Por esta zona, na súa marxe dereita, atópase o dolmen de Pedra Moura de Pedra Vixía, en lamentable estado de conservación; sendo como é o monumento megalítico do concello de Zas máis coñecido despois da Arca da Piosa, merecería máis atención oficial, facilitando os seus accesos e limpándoo de maleza.

Da igrexa parroquial de Santa María de Lamas o máis salientable é a capela maior, gótica do séc. XVI, cuberta por unha fermosa bóveda estrelada con nervaduras moi traballadas que se cruzan nunha clave central e catro secundarias. Chama tamén a atención o maxestoso arco apuntado, tamén gótico e do XVI, que comunica a capela maior coa nave.

A reconstrución da nave do templo no séc. XVIII custou ferro e fariña, pois os veciños non estaban moi de acordo cos mandatos do visitador do arcebispado e o párroco tivo que acudir a un notario para ameazalos por escrito con penas de excomuñón “y prisión de sus personas y otros apremios” se non se aviñan a colaborar nas obras prestando serventía. Chama a atención o atrevemento destes fregueses, tendo en conta o poder absoluto que tiña a Igrexa na época; foran ben atrevidos, desde logo. As ordes de reconstrución déranse en 1721, pero ata 1734 non se iniciaron, rematándose en 1743. Desta época son as esculturas de pedra da fachada e o cruceiro do adro, de longo varal, obra de Xoán Martínez, canteiro e tallista de Borneiro. O retablo maior do interior -de estilo barroco-rococó- foi realizado en 1773 por un fillo deste, tamén escultor, chamado Ignacio, residente en Troitosende (A Baña).

Esta parroquia foi o lar nativo dunha importante familia fidalga galega que tomou o nome da propia freguesía: os Lamas. Segundo os xenealoxistas, a casa fidalga dos Lamas era das primeiras e das mellores do reino de Galicia, cunha antigüidade que se remontaba a principios do séc. XVI. Como xa advertimos, un dos seus membros, Álvaro Núñez de Lamas, foi quen mandou construír, uns anos antes de 1540, o templo parroquial de Zas.

A súa festa máis concorrida é a da Milagrosa. As festas patronais celébranse o 15 de agosto, xunto coa do Sacramento.

Non se esqueza pulsar o enlace ó final desta páxina para acceder a unha información MÁIS AMPLIADA desta interesante parroquia.